Lex est quod notamus...
Odrzucenie spadku to czynność prawna, która polega na zrzeczeniu się prawa do dziedziczenia po zmarłym spadkodawcy. Odrzucenie spadku może mieć znaczenie, gdy spadek jest obciążony długami, których spłata przekracza wartość aktywów spadkowych. W takim przypadku spadkobierca, który odrzuci spadek, nie będzie odpowiadał za długi spadkowe.
Odrzucenie spadku może być dokonane przez osobę pełnoletnią i mającą pełną zdolność do czynności prawnych. Natomiast w przypadku małoletniego dziecka, które jest powołane do spadku, odrzucenie spadku może być dokonane przez jego rodzica lub opiekuna prawnego, ale tylko za zgodą sądu opiekuńczego. Taka zgoda jest wymagana, ponieważ odrzucenie spadku jest czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka.
Aby uzyskać zgodę sądu na odrzucenie spadku w imieniu dziecka, należy złożyć wniosek do sądu opiekuńczego właściwego dla miejsca zamieszkania dziecka. Wniosek taki powinien zawierać:
Wniosek powinien być złożony w terminie sześciu miesięcy od dnia, w którym rodzic lub opiekun prawny dowiedział się o tytule powołania dziecka do spadku. Sąd opiekuńczy może zwrócić się o przedstawienie dodatkowych dokumentów lub dowodów, np. inwentarza spadku, zaświadczenia o stanie zadłużenia spadku, opinii biegłego. Sąd opiekuńczy wyda postanowienie o wyrażeniu lub odmowie wyrażenia zgody na odrzucenie spadku w imieniu dziecka.
Po uzyskaniu prawomocnego postanowienia sądu opiekuńczego o wyrażeniu zgody na odrzucenie spadku w imieniu dziecka, rodzic lub opiekun prawny może złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku w imieniu dziecka. Oświadczenie to może być złożone w sądzie spadku, czyli w sądzie rejonowym właściwym dla ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, lub u notariusza. Oświadczenie powinno być złożone niezwłocznie po uprawomocnieniu się postanowienia sądu opiekuńczego, chyba że termin sześciu miesięcy od dnia, w którym rodzic lub opiekun prawny dowiedział się o tytule powołania dziecka do spadku, jeszcze nie upłynął. W takim przypadku oświadczenie powinno być złożone przed upływem tego terminu.
Oświadczenie o odrzuceniu spadku w imieniu dziecka powinno zawierać:
Od 15 listopada 2023 r. obowiązują nowe zasady odrzucenia spadku w imieniu dziecka, które upraszczają procedurę i zwalniają z konieczności uzyskiwania zgody sądu opiekuńczego w niektórych przypadkach. Zgodnie z nowym art. 101 § 4 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, jeżeli dziecko jest powołane do dziedziczenia wskutek uprzedniego odrzucenia spadku przez rodzica, to czynność polegająca na odrzuceniu spadku w imieniu dziecka przez rodzica, któremu w tym zakresie przysługuje władza rodzicielska, gdy jest dokonywana za zgodą drugiego rodzica, któremu również w tym zakresie przysługuje władza rodzicielska, albo gdy jest dokonywana wspólnie, nie wymaga zezwolenia sądu opiekuńczego albo, w przypadkach wskazanych w art. 640 (1) ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego, zezwolenia sądu rejonowego.
Oznacza to, że jeśli rodzice odrzucili spadek po zmarłym dziadku, a spadek przeszedł na ich małoletnie dziecko, to mogą oni odrzucić spadek w imieniu dziecka bez zgody sądu, jeśli oboje się na to zgodzą lub jeśli zrobią to wspólnie. Warunkiem jest jednak, że dziecko nie ma żadnego majątku, który mógłby być zagrożony przez długi spadkowe. Jeśli dziecko ma jakiś majątek, np. oszczędności, nieruchomość, ruchomość, to nadal potrzebna jest zgoda sądu na odrzucenie spadku w jego imieniu.
Nowe zasady mają na celu ułatwić rodzicom decyzję o odrzuceniu spadku w imieniu dziecka, gdy spadek jest obciążony długami i nie ma sensu go przyjmować. Nowe zasady dotyczą tylko spadków otwartych po 15 listopada 2023 r. Jeśli spadkodawca zmarł przed tą datą, obowiązują dotychczasowe zasady.