Lex est quod notamus...
Dnia 27 października 1933 roku, Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej podpisał rozporządzenie dotyczącego prawa o notariacie, znane niekiedy jako "konstytucja notariatu polskiego" (Dz. U RP 1933, nr 84, poz. 609). To wydarzenie odegrało kluczową rolę w historii notariatu polskiego, umożliwiając zachowanie wolnego charakteru tej instytucji nawet w trudnych powojennych czasach.
Rozporządzenie z 1933 roku opierało się na najlepszych europejskich wzorcach prawa o notariacie, sięgając do tradycji francuskiego ustawodawstwa notarialnego. Minister sprawiedliwości mianował notariuszy, a po raz pierwszy w skali kraju powstał samorząd zawodowy. Chociaż istniał jedynie na podstawowym szczeblu izb tworzonych w okręgach sądów apelacyjnych, udało mu się skutecznie funkcjonować i wprowadzić namiastkę samorządu na szczeblu centralnym.
Organy izb, takie jak walne zgromadzenia i rady izb, wybierane na 3-letnie kadencje, odegrały kluczową rolę w utworzeniu namiastki samorządu na szczeblu centralnym. Konferencje Prezesów i Wiceprezesów Rad Notarialnych, zlokalizowane w różnych miastach kraju, stały się instytucjami o dużej wadze i autorytecie. Prawo o notariacie stworzyło sprzyjające warunki do prowadzenia działalności unifikacyjnej w obrębie poszczególnych izb.
Samorządowi notarialnemu przyznano istotne uprawnienia nadzoru nad notariuszami. Nadzór ten obejmował również prezesów sądów okręgowych i apelacyjnych, a naczelny nadzór sprawował minister sprawiedliwości. Kandydaci na notariuszy musieli spełnić surowe kryteria, takie jak ukończenie 30. roku życia, zdanie uniwersyteckich studiów prawniczych, oraz przejście 5-letniej aplikacji notarialnej zakończonej egzaminem notarialnym. To wszystko sprawiło, że aplikanci stawali się asesorami notarialnymi, posiadającymi jednak jedynie możliwość zastępowania notariusza, bez zagwarantowanego zatrudnienia czy pierwszeństwa w mianowaniu.
W pierwszych latach po odzyskaniu niepodległości działało około 600 notariuszy. Przed wejściem w życie jednolitego prawa o notariacie w 779 notariuszy, a do wybuchu II wojny światowej liczba ta wzrosła do 845. Aktywność notariuszy przejawiała się również w wydawaniu wysokiej jakości czasopism, takich jak "Przegląd Notarialny" i "Kwartalnik Prawa Prywatnego".
Wolny notariat polski, reaktywowany ustawą z 14 lutego 1991 roku, kontynuuje najlepsze tradycje notariatu, który powstał 90 lat temu. Dla dzisiejszych notariuszy, jak i dla ich poprzedników, najważniejsza jest służba państwu i obywatelom, oraz nieustająca dbałość o bezpieczeństwo obrotu prawnego, opartego na dokumentach sporządzanych w formie aktu notarialnego. To dziedzictwo łączy pokolenia notariuszy, tworząc trwałą i cenioną instytucję, której misją jest służba społeczeństwu i zachowanie wysokich standardów w dziedzinie prawa.
Źródło: krn.org.pl.